16.09.2025 14:25:00
Дата публикации
2024 жылы алаяқтық ең көп таралған қылмыс түрлерінің біріне айналды. Жаңа тәсілдер пайда болып, азаматтар өздері байқамай банк деректерін қылмыскерлерге беріп, жинақтарынан айырылып жатыр.
Биыл шілде айында шамамен 16 миллион қазақстандықтың деректері тараған ірі кибершабуыл белгілі болды. Мұндай жағдайлар алаяқтарды сенімді ете түседі: егер адам сіздің толық атыңызды, мекенжайыңызды немесе тіпті ЖСН-ді білсе, оған сенбеу қиын.
Factcheck.kz Eurasian Digital Foundation заң практикасының басшысы Елжан Қабышевпен сөйлесіп, ол алаяқтардың негізгі әдістері мен қорғану жолдарын түсіндірді.
Сарапшының айтуынша, ең кең тараған тәсіл — әлеуметтік инженерия. Ең жиі кездесетін әдістер:
-
Фишинг: банктен, құқық қорғау органдарынан немесе мемлекеттік мекемелерден қоңырау шалатын болып көріну;
-
Жалған сайттар мен формалар: карта деректерін немесе растау кодтарын енгізуге алдау.
Қаржылық шығынды азайтуға көмектесетін негізгі кеңестер:
-
Деректерді ешкімге бермеңіз — парольдер, кодтар, карта деректері және күмәнді сілтемелер қауіпті.
-
Банктік деректерге қолжетімділікті қадағалаңыз — лимит қойыңыз, онлайн төлемге бөлек картаны қолданыңыз, қоғамдық Wi-Fi-дан аулақ болыңыз.
-
Күрделі парольдер мен екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз — passkeys немесе арнайы қосымшалар тиімді.
-
Жүйелер мен қосымшаларды жаңартып отырыңыз, әсіресе қаржылықтарды.
-
ЭЦҚ-ны тек eGov Mobile-де сақтаңыз — биометрия мен кілттерді қорғау тәуекелді азайтады.
-
«Стоп-кредитті» қосыңыз — аты-жөніңізге несие рәсімдеуге тыйым салу (eGov немесе 1414 арқылы).
«Жеке деректеріңіздің айналымын бақылауда ұстаңыз. Заң деректер иелері мен операторларын тек ‘қажетті және жеткілікті’ көлемде өңдеуге және қорғауға міндеттейді — талап етіңіз», — деді Елжан Қабышев.
Сонымен қатар, ол қарапайым, бірақ тиімді әдетті еске салды: банктер ішіндегі банкоматтарды пайдалану және пернетақтаны қолыңызбен жабу. Мұны Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) да ұсынады.
Толық материалды сілтеме арқылы оқуға болады.
